Долго време мислевме дека нашите гени ги одредуваат сите аспекти од нашиот живот. Како непроменливи кодови што го диктираат нашето здравје и судбина. Но, науката откри нешто фасцинантно: постои еден суптилен свет на регулатори, еден вид молекуларен „интерфејс“, кој одлучува кога и како гените ќе се активираат. Ова е светот на епигенетиката – дисциплина која ја менува нашата перцепција за наследството, здравјето и влијанието на животната средина врз нас.
Што е епигенетика?
Зборот „епигенетика“ доаѓа од грчкиот збор „epi“, што значи „над“ или „повеќе“. Значи, епигенетиката е проучување на механизмите кои се наоѓаат над генетскиот код.
Замислете дека вашето тело е голем оркестар, а ДНК е партитурата на целата симфонија. Секој тип клетка е свој инструмент: нервните клетки се виолини, имунолошките клетки се дувачки инструменти, а срцевите клетки се ударни.
Епигенетските сигнали се диригентот кој одлучува кои инструменти ќе свират, кои ќе бидат пригушени, а кои ќе стивнат. Но, диригентот не работи сам. Нашите емоции се негови помошници: стресот, стравот, радоста, љубовта и тагата испраќаат сигнали (хормони и невротрансмитери) кои му кажуваат на диригентот како да ги води инструментите.
Кога сме под стрес, тој нагласува некои тивки ноти и сигнализира инструментите на имунитетот да засвираат потивко.
Кога сме среќни или чувствуваме љубов, диригентот овозможува инструментите да свират хармонично и силно, ја поддржува имунолошката функција и здравото срце.
На тој начин, нашите емоции не само што ги чувствуваме во моментот, туку всушност управуваат со тоа кои гени ќе се активираат и како клетките ќе функционираат, создавајќи вистинска симфонија на животот.
Со други зборови, епигенетиката не ја менува самата ДНК секвенца, туку контролира кој ген е вклучен или исклучен во одредени клетки.
Како функционира овој механизам?
Двете главни „алатки“ на епигенетиката се:
Метилација на ДНК: Замислете мали метилни групи (молекули) како мали лепенки (етикети) кои се лепат за одредени делови од ДНК. Кога еден ген има таква ознака, тој се „заклучува“, односно клетката не може да го прочита и тој се исклучува. Како да покриете дел од клавишите на пијаното.
Модификација на хистоните: ДНК-то не е слободна во клетката, туку е извиткана околу белковини (хистони), како конец во клопче. Ако овие клопчиња се стегнати, ДНК е тешко достапна и гените се исклучени. Ако се олабават, ДНК се открива и гените можат лесно да се вчитаат. Епигенетските ознаки ги контролираат овие „клопчиња“.
Зошто ова е толку важно и возбудливо?
Затоа што овие епигенетски промени не се трајни и можат да бидат под влијание на нашиот начин на живот! Ова е клучниот момент кој ја прави епигенетиката толку револуционерна.
Нашите избори имаат моќ: Истражувањата покажуваат дека нашето искуство, исхраната, стресот, вежбањето, дури и изложеноста на токсини може да додаваат или отстрануваат епигенетски ознаки. Здрав начин на живот може да ги исклучи гените поврзани со хронични болести и да ги вклучи гените кои штитат од нив.
Се пренесува низ генерации: Најконтроверзниот, но истовремено и фасцинантен аспект е дека некои од овие епигенетски ознаки можат да се наследат. Студиите покажуваат дека трауматични настани или глад кои ги погодиле вашите баби и дедовци, може да имаат оставено епигенетски траги врз вас, влијаејќи на вашето здравье. Ова не е Ламаркизам, туку софистицирано молекуларно наследување.
Ја објаснува разликата меѓу близнаците: Идентични близнаци ја делат истата ДНК, но често се разликуваат еден од друг и развиваат различни болести со текот на животот. Ова се должи на тоа што нивните епигенетски ознаки се разликуваат како резултат на различни животни искуства.
Што значи ова за нас?
Епигенетиката носи порака на надеж и одговорност. Не сме робови на нашите гени. Иако сме родени со одреден генетски фонд, нашиот начин на живот има вистинска моќ да влијае на тоа како тој фонд ќе се изрази.
Нашата исхрана, нашето движење, начинот на кој се справуваме со стресот и околината во која живееме – сè тоа е дијалог што го водиме со нашите гени секој ден. Тоа не е разговор со кој се одлучува нашата судбина, туку со кој се поставуваат веројатностите.
Заклучок
Епигенетиката не е само уште една сложена научна област. Таа е нова парадигма која нè учи на понизност пред комплексноста на животот и во исто време нè овластува. Открива дека сме активни уредувачи на нашата генетска приказна, а не пасивни читатели.
Така, следниот пат кога ќе одлучите да изберете здрава храна, да одите на прошетка или да направите длабок здив за да се смирите, запомнете: не го правите тоа само за вашите мускули или расположение, туку и за вашите гени. И во тоа има неверојатна моќ.